Câu đố như sau:
- Giá gậy và quả bóng là 1,10 đô la.
- Giá cây gậy cao hơn giá quả bóng là 1 đô la.
- Vậy quả bóng giá bao nhiêu?
Đây là một câu đố có nội dung tương tự như bài toán trong sách giáo khoa lớp bốn của học sinh Việt Nam, dạng toán tìm hai số khi biết tổng và hiệu.
Bạn có thể vừa trả lời 10 cent (1 cent = 0,01 đô). Phần lớn các sinh viên Harvard cũng trả lời như vậy. Nhưng câu trả lời là 5 cent.
Nhà kinh tế học hành vi Daniel Kahneman đã giải thích vì sao mọi người trả lời sai:
"Điểm đặc trưng của câu đố này là nó gợi ngay tới một câu trả lời trực quan, hấp dẫn, nhưng lại sai (10 cent). Hãy thử cộng lại và bạn sẽ thấy nếu quả bóng tốn 10 cent thì tổng giá cả bóng và gậy sẽ là 1,20 đô. Bạn có thể dễ dàng nhận xét rằng những người trả lời đúng cũng đã nghĩ tới câu trả lời trực-quan-và-sai kia, nhưng họ đã 'cưỡng' lại được bản năng của họ".
Bất ngờ là hơn 50% sinh viên tại Harvard, MIT và Princeton đã trả lời sai câu hỏi này. Tại các trường đại học ít danh tiếng hơn, con số này lên tới 80%.
Đằng sau câu hỏi tiểu học này là một vấn đề phức tạp hơn nhiều: quá nhiều người tự tin quá mức và đặt quá nhiều niềm tin vào trực giác của mình. Họ có vẻ coi các hành vi nhận thức là (hơi) khó chịu và cố gắng trốn tránh các hành vi này.
Công thức giải bài toán về tìm hai số khi biết tổng và hiệu:
Số bé = (Tổng - Hiệu)/ 2
Số lớn = (Tổng + Hiệu)/ 2